పురుష సూక్తం

ఓం తచ్చం యోరా వృణీమహే
గాతుం యజ్ఞాయ గాతుం యజ్ఞపతయే
దేవీ'' స్వస్తిరస్తు నః స్వస్తిర్-మానుషేభ్యః
ఊర్ధ్వం జిగాతు భేషజం
శం నో అస్తు ద్విపదే'' శం చతుష్పదే
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః

సహస్రశీర్షా పురుషః సహస్రాక్షః సహస్రపాత్
సభూమిం విశ్వతో వృత్వా అత్యతిష్ఠద్ దశాంగులమ్

పురుష ఏవేదగ్ం సర్వమ్'' యద్భూతం యచ్చ భవ్యమ్''
ఉతామృతత్వ స్యేశానః యదన్నేనా తిరోహతి

ఏతావానస్య మహిమా అతో జ్యాయాగ్ంశ్చ పూరుషః
పాదో'' உశ్య విశ్వా భూతాని త్రిపాద స్యామృతం దివి

త్రిపాదూర్ధ్వ ఉదైత్పురుషః పాదో'' உస్యేహా உஉభవాత్పునః
తతో విష్వజ్ వ్యక్రామత్ సాశనా నశనే అభి

తస్మా''ద్విరాడ జాయత విరాజో అధి పూరుషః
స జాతో అత్యరిచ్యత పశ్చాద్-భూమిమథో పురః

యత్పురుషేణ హవిషా'' దేవా హజ్ఞమతన్వత
వసంతో ఆస్యాసీదాజ్యమ్'' గ్రీష్మ ఇధ్మశ్శరధ్ధవిః

సప్తాస్య సంపరిధయః త్రిః సప్త సమిధః కృతాః
దేవా యద్యజ్ఞం తన్వానాః అబధ్నన్-పురుషం పశుం

తం యజ్ఞం బర్హిషి ప్రౌక్షణ్'' పురుషం జాతమగ్రతః
తేన దేవా అయజంత సాధ్యా ఋషయశ్చ యే

తస్మా''ద్య జ్ఞాత్-సర్వహుతః సంభృతం పృషదాజ్యం
పశూగ్ం-స్తాగ్ం శ్చక్రే వాయవ్యాన్ అరణ్యాన్-గ్రామ్యాశ్చ యే

తస్మా''ద్య జ్ఞాత్-సర్వహుతః ఋచః సామాని జజ్ఞిరే
చందాగ్ంసి జజ్ఞిరే తస్మా''త్ యజుస్తస్మాద జాయత

తస్మాదశ్వా అజాయంత యే కే చోభయాదతః
గావో హ జజ్ఞిరే తస్మా''త్ తస్మా''జ్జాతా అజావయః

యత్పురుషం వ్యదధుః కతిథా వ్యకల్పయన్
ముఖం కిమస్య కౌ బాహూ కావూరూ పాదా వుచ్యేతే

బ్రాహ్మణో''స్య ముఖమాసీత్ బాహూ రాజన్యః కృతః
ఊరూ తదస్య యద్వైశ్యః పద్-భ్యాగ్ం శూద్రో అజాయతః

చంద్రమా మనసో జాతః చక్షోః సూర్యో అజాయత
ముఖాదింద్ర-శ్చాగ్నిశ్చ ప్రాణాద్-వాయుర జాయత

నాభ్యా ఆసీదంతరిక్షమ్ శీర్ష్ణో ద్యౌ సమవర్తత
పద్భ్యాం భూమిర్దిశః శ్రోత్రా''త్ తథా లోకాగ్ం అకల్పయన్

వేదాహమేతం పురుషం మహాంతమ్'' ఆదిత్యవర్ణం తమసస్తు పారే
సర్వాణి రూపాణి విచిత్య ధీరః నామాని కృత్వా உభివదన్ యదాస్తే''

ధాతా పురస్తాద్య ముదాజహార శక్రః ప్రవిద్వాన్-ప్రది శశ్చతస్రః
తమేవం విద్వానమృత ఇహ భవతి నాన్యః పంథా అయనాయ విద్యతే

యజ్ఞేన యజ్ఞమయజంత దేవాః తాని ధర్మాణి ప్రథమాన్యాసన్
తే హ నాకం మహిమానః సచంతే యత్రపూర్వే సాధ్యాః సంతి దేవాః

అద్భ్యః సంభూతః పృథివ్యై రసా''చ్చ విశ్వకర్మణః సమవర్తతాధి
తస్య త్వష్టా విదధ ద్రూపమేతి తత్పురుషస్య విశ్వమాజానమగ్రే''

వేదాహమేతం పురుషం మహాంతమ్''
ఆదిత్యవర్ణం తమసః పరస్తాత్
తమేవం విద్వానమృత ఇహ భవతి
నాన్యః పంథా విధ్యతే உయనాయ

ప్రజాపతిశ్చరతి గర్భే అంతః
అజాయమానో బహుధా విజాయతే
తస్య ధీరాః పరిజానంతి యోనిమ్''
మరీచీనాం పదమిచ్ఛంతి వేధసః

యో దేవేభ్య ఆతపతి యో దేవానా''ం పురోహితః
పూర్వో యో దేవేభ్యో జాతః నమో రుచాయ బ్రాహ్మయే

రుచం బ్రాహ్మం జనయంతః దేవా అగ్రే తదబ్రువన్
యస్త్వైవం బ్రా''హ్మణో విద్యాత్ తస్య దేవా అసన్ వశే''

హ్రీశ్చతే లక్ష్మీశ్చ పత్న్యౌ'' అహోరాత్రే పార్శ్వే
నక్షత్రాణి రూపమ్ అశ్వినౌ వ్యాత్తమ్''
ఇష్టం మనిషాణ అముం మనిషాణ సర్వం మనిషాణ